„Nigdy nie rezygnuj z celu tylko dla tego, że osiągnięcie go wymaga długiego czasu.

Czas i tak upłynie”  (Harriett Jackson Brown Jr)

Szanowni Państwo,

Otyłość jest jednym z najpoważniejszych wyzwań zdrowotnych XXI wieku, dotykającym miliony ludzi na całym świecie, w tym także w Polsce. Według World Obesity Atlas, w 2020 r. ok. 2,6 mld osób miało nadwagę, z czego aż 0,99 mld chorowało na otyłość. W Polsce z analiz Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH – Państwowego Instytutu Badawczego (NIZP PZH –PIB) wynika, że odsetek osób w wieku 20 lat i więcej, u których stwierdzono w 2022 r. zbyt wysoką masę ciała (indeks BMI ≥25), wyniósł 52,2%, a 13,6% Polaków cierpiało na otyłość (BMI ≥30). Zauważyć należy, że problem nadwagi i otyłości istotnie częściej dotyka mężczyzn niż kobiety. Zjawisko nadwagi odnotowano u 62,1% mężczyzn i 42,6% kobiet, zaś otyłość rozpoznana została odpowiednio u 15,7% mężczyzn i 11,7% kobiet. Krytyczne z punktu widzenia zdrowia publicznego są wskaźniki dotyczące populacji dzieci. W regionie Europy do 2030 r. 16,2% dzieci w wieku 5-9 r.ż. oraz 11,1 młodzieży w wieku 10-19 r.ż.  będzie miało otyłość[1]. Już dzisiaj z chorobą tą zmaga się w Polsce 12,2% chłopców i 10% dziewcząt w wieku przedszkolnym oraz 18,5% chłopców i 14,3% dziewcząt w wieku szkolnym. Perspektywy są jednak jeszcze gorsze. Szacuje się, że do 2035 r. ponad połowa populacji świata będzie zmagała się z nadmierną masą ciała. W Polsce otyłość rozwinie się u co czwartego mieszkańca[2].

Problemy związane z nadmierną masą ciała nie ograniczają się jedynie do estetyki, ale przede wszystkim mają poważne konsekwencje zdrowotne, społeczne i ekonomiczne. Wzrost liczby osób z otyłością przyczynia się do eskalacji  chorób przewlekłych, takich jak cukrzyca typu 2, zespół metaboliczny, niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby, nadciśnienie tętnicze, choroby serca i niektóre nowotwory, zaburzenia psychiczne, endokrynologiczne i wiele innych, co z kolei obciąża system opieki zdrowotnej i gospodarkę narodową.

Dla przykładu, z analiz opublikowanych w 2024 r. przez NFZ wynika, że wśród pacjentów, którzy przeszli zabieg endoprotezoplastyki stawu kolanowego spowodowany chorobą zwyrodnieniową kolan w 2023 roku, 50% chorowało na otyłość, ponad 36% z nich miało stwierdzoną cukrzycę, 87% nadciśnienie tętnicze a ponad 62% dyslipidemię[3].

Otyłość odbiera nie tylko zdrowie, ale w konsekwencji prowadzi do przedwczesnej śmierci. Te problemy zdrowotne nie tylko obciążają system opieki zdrowotnej, ale także wpływają na gospodarkę zmniejszając produktywność i generując olbrzymie koszty leczenia. Wyłącza miliony osób z aktywności zawodowej i dotkliwie ogranicza potencjał rozwoju gospodarczego. Szacuje się, że ogólnoświatowe koszty bezpośrednie i pośrednie nadwagi oraz otyłości wyniosą w 2025 r. 2,5% światowego PKB, co daje kwotę prawie 2,5 biliona USD[4].

Nie jest przesadnym stwierdzenie, że na wzrost wartości zdrowotnej polskiej populacji największy wpływ będzie miało skuteczne zmniejszenie czynników ryzyka rozwoju otyłości i jej konsekwencji. Dotychczasowa koncentracja na diagnostyce i leczeniu powikłań otyłości nie rozwiązuje źródła problemu. Stosując działania zachowawcze, zarówno w profilaktyce, jak i leczeniu eskalujemy zjawiska, które rzutują na zdrowie wszystkich generacji polskiego społeczeństwa dzisiaj i w przyszłości.

W obliczu tych wyzwań Instytut Zarządzania w Ochronie Zdrowia Uczelni Łazarskiego wraz z Polskim Towarzystwem Leczenia Otyłości zainicjował Partnerstwo na rzecz Profilaktyki i Leczenia Otyłości i przygotował niniejszy raport, pt. "Otyłość. Skala zjawiska i konsekwencje. Założenia do planu strategicznego redukcji otyłości w Polsce". Celem raportu jest przedstawienie kompleksowej analizy obecnej sytuacji dotyczącej otyłości w Polsce oraz zaproponowanie założeń do krajowego planu strategicznego, który pozwoli na skuteczne przeciwdziałanie temu groźnemu zjawisku. W formule Partnerstwa zaszyta jest idea włączenia szerokiego grona interesariuszy systemowych, naukowych, społecznych i biznesowych do dialogu i wspólnego działania na rzecz powstrzymania epidemii otyłości w Polsce. Wierzymy, że w oparciu o taki dokument, pod skrzydłami silnego centralnego przywództwa uda się dokonać powszechnej oddolnej mobilizacji, bowiem tylko wielośrodowiskowa determinacja i skoordynowane działanie mogą zaowocować poprawą stanu zdrowia Polaków i powstrzymać zagrożenia, jakie eskalują wraz z coraz większym problemem  otyłości w Polsce.

W ramach założeń do krajowego planu strategicznego proponujemy szereg inicjatyw i działań, które obejmują edukację zdrowotną, promocję zdrowego stylu życia, dostęp do zdrowej żywności, infrastruktury i mediów promujących aktywny styl życia oraz do skutecznego leczenia i wsparcia dla osób już borykających się z problemem nadwagi i otyłości. Szczególną uwagę zwracamy na samorządy, szkoły oraz organizacje pozarządowe, które mogą odegrać kluczową rolę w lokalnych działaniach na rzecz zdrowia publicznego. Zasięg proponowanych działań i interwencji nie ma swojego odpowiednika w świecie, co potwierdza przegląd praktyk międzynarodowych. Tym samym Polska na progu swojej Prezydencji w UE może nadać nowy ton dyskusji o polityce wspólnoty europejskiej, która powinna integrować się w działaniach na rzecz zdrowia, redukcji nadwagi i otyłości.

Autorzy raportu, świadomi presji czasu, jaki umyka nam w bezskutecznej walce z otyłością, przedkładają to opracowanie opinii publicznej do powszechnego wykorzystania z nadzieją, że wdrożenie proponowanego planu strategicznego przyniesie tak oczekiwany postęp, a w konsekwencji znaczące korzyści zdrowotne i ekonomiczne dla naszego społeczeństwa. Z tego miejsca pragniemy serdecznie zaprosić do współpracy wszystkie zainteresowane strony – przedstawicieli rządu, samorządów, instytucji edukacyjnych, organizacji pozarządowych oraz sektora prywatnego. Tylko wspólnie możemy stworzyć lepsze warunki życia i zdrowia dla przyszłych pokoleń Polaków.

Zapraszam do lektury!

Z wyrazami szacunku,

dr Małgorzata Gałązka-Sobotka
Dyrektor Instytutu Zarządzania w Ochronie Zdrowia
Uczelnia Łazarskiego

[1] NCD Risk Factor Collaboration (2017) and World Obesity Federation projections.

[2] Lobstein et al., 2023, www.worldobesityday.org.

[3] NFZ o zdrowiu. Otyłość i jej konsekwencje, Warszawa 2024, www.nfz.gov.pl.

[4] Tamże.