System ochrony zdrowia w Polsce przechodzi proces postępującej transformacji, której kierunkiem jest odwrócenie piramidy świadczeń oraz deinstytucjnalizacja opieki, innymi słowy przeniesienie ciężaru zabezpieczenia potrzeb zdrowotnych z opieki stacjonarnej na ambulatoryjną i domową. Przesłanką do zwiększenia dynamiki tych przemian są rosnące potrzeby zdrowotne, wynikające z gwałtownego starzenia się populacji w Polsce oraz ograniczoność zasobów, w szczególności ludzkich.

W strategii europejskiej rynku usług zdrowotnych coraz silniejszy akcent stawia się na rozwój opieki udzielanej w środowisku życia pacjenta, co sprzyja poprawie jakości jego życia bez obniżania szans na osiągnięcie optymalnych wyników leczenia. Skuteczność, bezpieczeństwo i komfort leczenia możliwe są do zagwarantowania także w domu, a wszystko dzięki nowoczesnym technologiom medycznym, lekowym i nielekowym, w tym modelom organizacji opieki, które zgodnie z koncepcj Value Based Healthcare są zorientowane na wzrost wartości zdrowotnej.

Przegląd rozwiązań międzynarodowych wskazuje na różnorodność form i narzędzi, wykorzystywanych w opiece domowej, co wynika z konieczności dostosowania się do istniejących uwarunkowań systemowych, w tym dostępności do zasobów infrastrukturalnych, ludzkich i finansowych. Elementem wspólnym jest świadomość, że jest to rodzaj opieki pożądanej przez społeczeństwa doświadczone pandemią COVID-19, które coraz bardziej doceniają rozwiązania umożliwiające kontrolę swojego zdrowia bez konieczności bezpośredniej wizyty w placówkach leczniczych.

O przyszłości opieki domowej w Polsce czytamy w kluczowych dokumentach strategicznych. Niestety stan jej rozwoju należy uznać za niski i wymagający konsekwentnego wsparcia systemowego i finansowego, z naciskiem na zapewnienie równego dostępu do usług efektywnych i wysokiej jakości. Nadal ponad 50% środków, będących w dyspozycji NFZ kierowanych jest na usługi udzielane w trybie stacjonarnym, który nie należą do najbardziej efektywnych i powinien być stosowany tylko w szczególnych przypadkach. Innym wyzwaniem jest brak koordynacji międzyresortowej, co skutkuje tym, że pacjent wymagający kompleksowej opieki domowej jest dla systemu niewidoczny. Brak jest lidera procesu, który przyjąłby rolę koordynatora opieki. Rozdzielenie funkcji medycznej i opiekuńczej oraz jej realizacja przez dostawców kontraktowanych przez instytucje podległe innym resortom nie sprzyja kompleksowemu zaspokojeniu potrzeb chorych. Rola lekarza rodzinnego i jego zespołu nadal jest ograniczona, choć wiele nadziei niesie rozwój opieki koordynowanej w POZ. Deficyt rozwiązań organizacyjnych, które muszą mieć charakter systemowy państwo próbuje uśmierzyć świadczeniami finansowymi, których mnogość nie przekłada się na dostępność do świadczeń medycznych i socjalnych, na bezpieczeństwo chorych i jakość ich życia.

Potencjał do rozwoju opieki domowej jest w Polsce bardzo duży, a jego wykorzystanie może przynieść polskim pacjentom, ale także systemowi, wiele korzyści zdrowotnych (mniejsze ryzyko zakażeń szpitalnych), społecznych (komfort pacjenta) i ekonomicznych (niższe koszty opieki). Celem niniejszego opracowania jest nie tylko zilustrowanie poziomu dostępności do usług opieki domowej dla polskich pacjentów, ale przede wszystkim nakreślenie w dialogu środowiska klinicznego, pacjenckiego oraz eksperckiego kluczowych kierunków jej rozwoju, które powinny stać się ramą systemowych rozwiązań.

Dziękuję wszystkim osobom i podmiotom zaangażowanym w powstanie tego raportu, w szczególności Rzecznikowi Prawa Pacjenta za objęcie go swoim patronatem honorowym. Wielką wartością tego opracowania jest szeroka perpsektywa pacjencka, głos wyrażony przez przedstawicieli organizacji pacjenckich i samych chorych. Uwzględnienie ich doświadczeń i oczekiwań powinno być ramą kształtowania polityk publicznych zorientowanych na zdrowie i dobrostan obywateli.